نشست علمی «درآمدی بر مقاومت رسانه‌ای در قرآن کریم» عصر شنبه، ۵ بهمن‌ماه با ارائه حجت‌الاسلام محمدعلی میرزایی، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیه و با حضور حجت‌الاسلام یوسفی‌مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن و سیدمحمدجواد شوشتری، مدیرعامل ایکنا در این رسانه قرآنی برگزار شد.

نقش مقاومت رسانه‌ای در مواجهه با شبیخون فرهنگی دنیای غرب

در ابتدای این نشست، شوشتری به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: مسئله‌ای که باید به آن توجه کرد، این است که آیات قرآن، خصوصاً آیه نفی سبیل مهم‌ترین راهبرد را به ما ارائه داده است و در این راهبرد به ما می‌آموزد اجازه ندهیم کسی غیر از مسلمانان بر ما تسلط داشته باشد. طبق آخرین نظرسنجی‌ها بیش از ۸۰ درصد مردم ایران از آمریکا متنفر هستند. این درصد تنفر از آمریکا قاعدتاً منحصر به موضوع جنگ نیست، بلکه موضوع زندگی کردن است و به اعتقاد آمریکا به یک نظام سلسله‌مراتبی برمی‌گردد.

وی افزود: پایگاه‌های نظامی آمریکا در اطراف دنیا پراکنده است. این یک جنبه از تسلط بیگانگان بر ماست. جنبه‌ دیگری از تسلط نیز هست که خود ما آن را احساس نمی‌کنیم، ولی وجود دارد که همان تسلط در عرصه فرهنگی و اجتماعی است. سبک زندگی ما به شدت تحت هجوم و شبیخون فرهنگ غربی است. اصطلاح «تهاجم فرهنگی» اصطلاحی نیست که ما بعد از انقلاب اسلامی ابداع کرده باشیم؛ این اصطلاح علمی است و حتی اروپاییان معتقدند آمریکایی‌ها به آنها تهاجم فرهنگی دارند و باید در مقابل آمریکا بایستند و مقاومت کنند.

مدیرعامل ایکنا تصریح کرد: ما در زندگی روزمره‌ خود این فرهنگ را می‌بینیم؛ از رفتاری که داریم و پوششی که انتخاب می‌کنیم تا چیزی که می‌خوریم و آنچه که می‌شنویم، همه آنها تحت تسلط است. در سال ۱۹۹۸ دقیقاً به اندازه صادرات نفت ایران در آن سال، از آمریکا فقط امواج صوت و تصویر صادر شده است که همچنان به همین صورت ادامه دارد. این حجم حمله فرهنگی و اجتماعی به کل دنیا نیاز به مقاومت دارد و این مقاومت در حیطه وظایف و رسالت رسانه‌هاست.

 

ضرورت تبیین اهداف و آداب مقاومت از نظر قرآن

در ادامه نشست حجت‌الاسلام یوسفی‌مقدم به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: بر اساس تعریفی که در نظر حقیر است، اصطلاح مقاومت در قرآن کریم به صورت مصرح بیان نشده است. تعریفی که ما از مقاومت داریم، یعنی پایداری و ایستادگی یک ملت بر اساس برنامه‌ها و طرح‌های پیش‌برنده و اقدامات اساسی یک ملت در برابر اقدامات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دشمن؛ ولی در خصوص تعریفی که از مقاومت ارائه می‌دهیم، مطالب زیادی در قرآن کریم وجود دارد؛ مثلاً آیه شریفه ۲۵۰ سوره بقره می‌فرماید: «رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ؛ پروردگارا بر [دل‌هاى] ما شكيبايى فرو ريز و گام‌هاى ما را استوار دار و ما را بر گروه كافران پيروز فرما». این آیه بیانگر مفهومی از مقاومت و صبوری و استقامت در مسیر انتخاب‌شده است.

وی افزود: همچنین آیه ۳۰ سوره فصلت می‌فرماید: «‌إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ؛ در حقيقت كسانى كه گفتند پروردگار ما خداست‏ سپس ايستادگى كردند فرشتگان بر آنان فرود مى‌‏آيند [و مى‏‌گويند] هان بيم مداريد و غمين مباشيد و به بهشتى كه وعده يافته بوديد شاد باشيد». ذیل این آیه به دستاوردهای مقاومت اشاره دارد که همان آرامش و آسایش ملت است. آیه شریفه دیگری می‌فرماید: «‌يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد صبر كنيد و ايستادگى ورزيد و مرزها را نگهبانى كنيد و از خدا پروا نماييد اميد است كه رستگار شويد» (آل عمران/۲۰۰).

رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن ادامه داد: این آیه بیانگر چهار امر در حوزه مقاومت است. «اصبروا» به معنای صبر فردی است، «صابروا» به معنای صبر اجتماعی در برابر مشکلات و سختی‌هاست، «رابطوا» به معنای استحکام سازمانی یک جامعه و امت اسلامی است، در پایان هم سفارش به تقواست. این یکی از آیات شریفه‌ای است که به خوبی برای ما فرآیند یک حرکت صحیح در جهت مقاومت را تبیین می‌کند؛ یعنی چگونگی مقاومت را تبیین می‌کنم. بنابراین اصطلاح مقاومت به نحو تصریح در قرآن نیست، ولی این اصطلاح منتزع از آیات شریفه قرآن است.

وی تصریح کرد: در بحث رسانه و مقاومت به نظر بنده باید تعریفمان را از مقاومت روشن کنیم. اگر ما تعریف جامع و کاملی از مقاومت داشته باشیم موضع‌گیری رسانه‌ای ما هم قطعا بر اساس آن تعریف خواهد بود. لذا پیشنهاد بنده این است که شما در تبیین مقاومت، این تعریف را یک تعریف عام در نظر بگیرید. در نتیجه ما باید از مسئله مقاومت یک تعریف جامعی داشته باشدی. بحث مقاومت سیاسی هست، مقاومت فرهنگی هست، مقاومت اقتصادی هست و هر کدام از اینها ابعاد گوناگونی دارد. بر اساس این تعریف جامع، موضع‌گیری ما و تعریف رسانه‌ای ما هم در حوزه مقاومت معنای خودش را پیدا می‌کند.

 

قرآن کریم ارائه‌دهنده مکتب مقاومت رسانه‌ای است

در ادامه نشست، حجت‌الاسلام محمدعلی میرزایی به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: اولین مطلب این است که برداشت از قرآن کریم باید به چه نحوی باشد که به موضوعات روز پاسخ کارآمد دهد؟ به عبارت دیگر، باید از چه منظری به مطالعات قرآنی بپردازیم تا به نگاهی کارآمد دست یابیم؟ آیا قرآن آمده تا فَن مقاومت را به ما آموزش دهد؟ اساساً انتظار ما از قرآن کریم چیست؟ باید انتظار خودمان از قرآن کریم را شفاف کنیم.

وی افزود: برای هر مسئله‌ای نباید به قرآن مراجعه کرد؛ گاهی به عقل و گاهی به تجربه باید رجوع کرد. عقل و تجربه، جزء منابع شناخت و ادراک و از نظر قرآن نیز معتبر هستند؛ اینطور نیست که ما به چیزی مراجعه کنیم که مشروعیت قرآنی نداشته باشد. گاهی شما مصحف را باز می‌کنید و خود قرآن به سخن می‌آید که مصحف را ببند و عقلت را به کار بینداز. بنابراین انتظار ما از قرآن کریم باید تنظیم و روشن شود.

وی ادامه داد: یکی از مسئله‌های اصلی در پاسخ به پرسشی که عرض شد، این است که قرآن کریم در موضوع مقاومت، ارائه‌دهنده مکتب مقاومت قرآنی است. ما در سطح کلان، یک نگاه مکتبی داریم، بعد یک نگاه نظام داریم و پس از آن نیز نظریه‌های ریزتر و جزئی‌تر. قرآن کریم همه مفاهیم و ساختارهای ارائه‌دهنده یک مکتب مقاومتی را دارد. اگر ارکان پیام‌رسانی، تبلیغ و ارتباطات را سه‌گانه منبع پیام، خود پیام، جهت پیام یا مخاطب پیام در نظر بگیریم، آن‌گاه خواهیم دید که قرآن کریم با ابعاد مکتبی و ارتباطاتی خودش، همه این موارد را پوشش می‌دهد. در عین حال، همه اقداماتی که ما باید در خصوص پیام لحاظ کنیم، در قرآن نیامده است، ولی مطالب به قدری بیان شده است که تشکیل‌دهنده بعد مکتبی پیام باشد.

میرزایی یادآور شد: قرآن کریم برای ملاحظه موقعیت، ذهن و شرایط روحی مخاطب سخن گفته است و این مطالب بیان‌شده تا مکتب رسانه‌ای مقاومتی را به ما ارائه دهد. قرآن در بیان این مطالب کافی، غنی و بی‌بدیل است و منبع دیگری با این خصوصیات نداریم. اما گاهی روش ما تاریخی است و اصرار داریم قرآن را در درون موقعیت‌های تاریخی خاص و به نحو تاریخمند بفهمیم. در نتیجه فرهنگ‌های مخاطب تاریخی قرآن برای ما حجاب می‌شود و نمی‌توانیم امروز با این پهنه و مقیاس نوپدید موضوعات، برداشت مناسبی از قرآن داشته باشیم. به عنوان مثال، رسانه مفهومی مدرن است و ما مفهوم رسانه با این فضا را در گذشته نداشتیم، اما اینکه با قالب امروز به قرآن نگاه کنیم، واجد اهمیت است.